Ο Βενέδικτος XVI θεωρούνταν, κατά κοινή ομολογία ένα ιεράρχης συντηρητικός και πιστός στις παραδόσεις. Ωστόσο, η δήλωση-σοκ στην οποία προέβη τη Δευτέρα ο 86χρονος Πάπας, ενώπιον του κονσιστορίου (ολομέλειας) των Καρδιναλίων, ότι θα παραιτηθεί στις 28 Φεβρουαρίου, λόγω γήρατος και εύθραυστης υγείας, αποτελεί εντυπωσιακή ρήξη με την καθιερωμένη εδώ και αιώνες πρακτική στον κορυφαίο θεσμό της Δυτικής Χριστιανοσύνης.
Στο πλαίσιο των μεταρρυθμίσεων που επέφερε η Β’ Βατικανή Σύνοδος (1962-1965), οι Επίσκοποι παντός βαθμού της Ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας υποβάλλουν υποχρεωτικά την παραίτησή τους στον Πάπα, με τη συμπλήρωση του 75ου έτους της ηλικίας τους, οι δε καρδινάλιοι χάνουν με τη συμπλήρωση του 80ού έτους το δικαίωμα του εκλέγειν στον κονκλάβιο που αναδεικνύει τον εκάστοτε νέο Ποντίφικα. Ο κανόνας 332 §2 του Κώδικα Κανονικού Δικαίου της Ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας προβλέπει ακόμη και την δυνατότητα υποβολής παραίτησης του ίδιου του Πάπα –αν και, ελλείψει ανωτέρας εκκλησιαστικής αρχής, είναι ασαφές ποιος την παραλαμβάνει.
Τα (μακρινά) προηγούμενα
Μέχρι πρότινος, πάντως, η παραίτηση ενός Ποντίφικα φάνταζε πιθανή μόνο σε ταινία του Nani Moretti (πρβ. την πρόσφατη επιτυχία του Ιταλού σκηνοθέτη“Habemus Papam”).Τελευταίος Πάπας που υπέβαλε την παραίτησή του ήταν ο Γρηγόριος ΙΒ’ (1406-1415),ο οποίος με τον τρόπο αυτό διευκόλυνε την επίλυση του λεγόμενου Δυτικού Σχίσματος, οπότε τον Θρόνο του Πέτρου διεκδικούσαν ένας Πάπας στη Ρώμη, ένας «αντίπαπας» στην Αβινιόν και άλλος ένας στην Πίζα. Επίσης ο Πίος ο Η’ (1800–1823) και ενδεχομένως ο Πίος ΙΒ’ (1939-1958) είχαν προληπτικώς υπογράψεις τις παραιτήσεις τους, για την περίπτωση αιχμαλωσίας τους από τον Ναπολέοντα και του Ναζί αντιστοίχως.
Πριν από όλους αυτούς, ο ασκητής (και μετέπειτα άγιος) Κελεστίνος Ε’ είχε κατοχυρώσει το δικαίωμα των Επισκόπων Ρώμης στην παραίτηση, εγκαταλείποντας τον θρόνο μετά από μόλις πεντάμηνη παποσύνη. Για την «αποστασία» του αυτή ο Δάντης Αλιγκέρι τον είχε τοποθετήσει στην Κόλαση (3ο canto, στ. 60), απ’ όπου και ο Κ.Π. Καβάφης ερανίσθηκε τον τίτλο του γνωστού ποιήματός του ”Che fece... il gran rifiuto”(«αυτός που προχώρησε… στη μεγάλη άρνηση» - με αποσιώπηση των λέξεων per viltate (“από δειλία»)).
Οι μάχες εξουσίας
Η απόφαση-σοκ του κατά κόσμον Joseph Ratzinger, δεν χρειάζεται πάντως να αποδοθεί σε «δειλία», μολονότι οι αναταράξεις των τελευταίων μηνών γύρω από την υπόθεση Vatileaks (ήτοι την διαρροή απόρρητων προσωπικών εγγράφων του Ποντίφικα, για την οποία καταδικάσθηκε ο μπάτλερ του, Paolo Gabriele) παραπέμπει σε μάχη εξουσίας στους διαδρόμους του Βατικανού και έχει ήδη κάθε είδους συνομωσιολογικές θεωρίες, ακόμη και σενάρια επαπειλούμενης δολοφονίας του Πάπα. Ωστόσο, μέχρι πριν από λίγες ημέρες ο Βενέδικτος Ιστ’ είχε επιβεβαιώσει με εντυπωσιακό τρόπο τους στενότερους συνεργάτες του: ο Κρατικός Γραμματέας, καρδινάλιος Tarcisio Bertone (o «πρωθυπουργός» της Αγίας Έδρας, ο οποίος είχε βρεθεί στο στόχαστρο των διαρροών) παρέμενε στη θέση του, μολονότι έχει υπερβεί το όριο ηλικίας, ενώ ο ιδιαίτερος γραμματέας και υπεύθυνος για την αλληλογραφία του Πάπα π. Georg Gaenswein (ο «ωραίος don Giorgio»των ιταλικών lifestyleπεριοδικών) προήχθη σε αρχιεπίσκοπο.
Η πληροφορία που κυκλοφορεί, ότι δηλ. ο προσωπικός ιατρός του Πάπα του απαγόρευσε τα υπερατλαντικά ταξίδια, δίνει μιαν ερμηνεία πολύ πιο απλή, αλλά και χαρακτηριστικά των μεταλλαγών που υφίσταται ο θεσμός της παποσύνης στον σύγχρονο παγκοσμιοποιημένο κόσμο. Χωρίς να συνυπολογίζεται βέβαια και το πλεονέκτημα ότι ο Βενέδικτος Ιστ΄ θα είναι ο μόνος από πολυάριθμους προκατόχους του που θα μπορέσει να ελέγξει τη διαδοχή του...
Η διαδικασία ανάδειξης
Υπό κανονικές συνθήκες, η χηρεία του παπικού θρόνου, ξεκινά αφ’ ης στιγμής ο camerlengo, ήτοι ο Καρδινάλιος Αρχιθαλαμηπόλος (αξίωμα που στην παρούσα φάση επίσης κατέχει ο Bertone) ανακοινώσει τον θάνατο του Ποντίφικα. Κατά το διάστημα της χηρείας (sede vacante),την διαχείριση των τρεχουσών υποθέσεων αναλαμβάνει συλλογικά το Κολλέγιο των Καρδιναλίων, υπό την προεδρία του φέροντος τον τίτλο του επισκόπου Όστιας, ενώ όλοι οι επικεφαλής των dicasteri («υπουργείων») τηςCuria (της παπικής «κυβέρνησης»), παύονται, εξαιρουμένου του camerlengo. Η εκλογική διαδικασία ξεκινά μετά τις novemdiales (την εννεαήμερη περίοδο πένθους για τον εκλιπόντα Πάπα) : οι καρδινάλιοι εκλέκτορες, οι οποίοι δεν μπορεί να υπερβαίνουν τους 120, κλειδώνονται μαζί (εξ ου και η λέξη «κονκλάβιο») στην Καπέλα Σιξτίνα, όπου πραγματοποιούνται τέσσερις ψηφοφορίες ημερησίως , ενώ τον υπόλοιπο χρόνο διαμένουν στον Οίκο της Αγίας Μάρθας. Η παρουσία μη εκλεκτόρων και κάθε επαφή με τον έξω κόσμο απαγορεύεται. Για την ανάδειξη νέου Πάπα απαιτείται πλειοψηφία δύο τρίτων.
Οι Papabili
Από σήμερα, τα πρακτορεία στοιχημάτων της Ρώμης θα αρχίσουν ήδη , κατά το συνήθειό τους, να «παίζουν» με τα ονόματα των papabili, ήτοι των υποψηφίων με πιθανότητες εκλογής. Τα βλέμματα αναπόφευκτα στρέφονται στον Angelo Scola, Αρχιεπίσκοπο του Μιλάνο και επικρατέστερο Ιταλό υποψήφιο. Ωστόσο, αν και οι Ιταλοί εκλέκτορες αποτελούν τη μεγαλύτερη εθνική ομάδα, η εμπλοκή τους σε φατριαστικές και πολιτικές διαμάχες καθιστά πιθανότερη μια εξωευρωπαϊκή επιλογή, που να αναδεικνύει και το νέο διεθνή συσχετισμό – καθώς το κέντρο βάρος του Ρωμαιοκαθολικισμού μεταφέρεται από την εκκοσμικευόμενη Γηραιά Ήπειρο προς τον πλανητικό Νότο.
Σε αυτό το πλαίσιο ξεχωρίζουν εκ πρώτης όψεως τα ονόματα των καρδιναλίων Marc Ouellet (μαθητής του Ratzinger, γαλλοκαναδός με προϋπηρεσία στην Κολομβία, μέχρι σήμερα υπεύθυνος για τους διορισμούς των ανά τον κόσμο επισκόπων), Odilio Pedro Scherer (γερμανο-βραζιλιάνος, αρχιεπίσκοπος του Σάο Πάολο, ήτοι της μεγαλύτερης πόλης της χώρας με τον μεγαλύτερο καθολικό πληθυσμό στον κόσμο), και Timothy Dolan (αρχιεπίσκοπος Νέας Υόρκης και μέγας «πονοκέφαλος» του Barack Obama).Σε ευρωπαϊκό επίπεδο ξεχωρίζει ο αρχιεπίσκοπος της Λυών και επικεφαλής των πρόσφατων κινητοποιήσεων κατά του gay γάμου Philippe Barbarin, άλλοτε ιεραπόστολος στη Μαδαγασκάρη.
Αλλά βέβαια, όπως λένε και οι Ιταλοί, θέλοντας να υπογραμμίσουν το απρόβλεπτος της διαδικασίας, «όποιος μπαίνει στο κονκλάβιο (βέβαιος) Πάπας, βγαίνει (απλός) καρδινάλιος»...
Πηγή
